Istibad Ne Demek Osmanlıca? Modern Düşüncenin Işığında Bir Eleştiri
Istibad… Kelime, kulaktan kulağa geçmiş, anlamı zamanla silikleşmiş bir kavram. Osmanlıca’daki derin izleriyle bugüne kadar gelmiş olsa da, ne kadar tanınıyor? Ve daha da önemlisi, ne kadar doğru anlaşılıyor? Istibad, sıradan bir kelime olmanın ötesine geçip, Osmanlı’nın despotik yönetim biçimini temsil eder hale geldiğinde, üzerindeki tozlar ne kadar anlam yüklüyor?
Istibad kelimesi, Osmanlı’da ‘keyfi yönetim’ ya da ‘diktatörlük’ anlamında kullanılmıştır. Kelime kökeni itibarıyla, Arapçadaki ‘istibad’ (تَبَاد) kelimesinden türetilmiştir ve bu kelime, ‘zorla egemen olma’ veya ‘güç kullanarak hakimiyet kurma’ gibi anlamlar taşır. Ancak, bugün bizlere sunulan bu anlamın ne kadar doğru ve ne kadar yeterli olduğunu sorgulamak gerekiyor. Bugünkü modern demokratik anlayış ile Osmanlı dönemindeki siyasi iklim arasında uçurumlar varken, ‘istibad’ gibi bir kavramı anlamak, sadece tarihsel bir arkeoloji yapmakla sınırlı kalmamalıdır.
Istibad: Bir Kavramın Doğuşu ve Anlam Bunalımı
Her ne kadar istibad kelimesi, Osmanlı’da mutlakiyetçi yönetim biçimlerini tanımlasa da, bu kelimenin asıl çağrıştırdığı şey, “tek adam yönetimi”nin arkasındaki ideolojik temellerdir. Osmanlı’da hükümdarın egemenliği ve yönetim yetkisi mutlak olduğu için, istibad kelimesi, halkın iradesinin göz ardı edildiği, padişahın keyfi yönetim biçimlerini tanımlamaktadır.
Fakat bu kelimeyi sadece bir yönetim biçimiyle sınırlamak, Osmanlı’nın çok katmanlı yönetim ve toplumsal yapısını küçümsemek olur. Istibad, belki de, toplumun belirli kesimlerinin gerici fikirlerle hareket ettiği bir dönemin simgesidir. Modern bir toplumda, bireylerin sesinin yükseltilmesi gerektiği noktada, bu kavramı savunmak, geçmişin hantal kalıntılarına tutunmak anlamına gelir.
Istibad: Temel Sorunlar ve Yanıltıcı Duruşlar
Istibad’ı yalnızca bir yönetim şekli olarak ele almak eksik bir yaklaşım olurdu. Çünkü bu kavram, çoğu zaman yalnızca yönetim tarzını değil, aynı zamanda toplumun düşünsel ve kültürel anlamda geriye gitmesine neden olan unsurları da içinde barındırır. Osmanlı’da ‘istibad’ kelimesinin kullanımı, bir anlamda halkın düşünce özgürlüğü ve toplumsal katılım hakkının yok sayıldığı bir dönemin retoriğidir.
Bu noktada şu soruyu sormak önemli: Osmanlı’da istibad’ın varlığı, halkın bilinçli bir şekilde pasifleşmesini mi yoksa zorla susturulmasını mı ifade ediyordu? Osmanlı’da halk çoğu zaman yönetim karşısında sessiz kaldı; bu, istemeden mi oldu, yoksa halkın toplumdan uzaklaştırılmasından mı kaynaklandı? Tüm bunlar, istibad’ın toplumsal yapıyı nasıl şekillendirdiği konusunda ciddi soru işaretleri doğurur.
Istibad’ın Eleştirisi: Osmanlı’dan Günümüze Uyanış
Bugün modern toplumda, ‘istibad’ kavramına bakıldığında, demokratik değerlerle uyumsuz bir düşünsel ve siyasi devrin figürü olarak görülebilir. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta şudur: İstibad, sadece geçmişin bir hatası değildir; aynı zamanda bir uyarıdır. Çünkü istibad, baskıcı yönetimlerin, toplumların farklı seslerini yok sayan, bireysel özgürlükleri zedeleyen bir yapının en somut göstergesidir.
Günümüzde, bu tür yönetim biçimlerinin tekrar ortaya çıkmasını engellemek, demokratik değerleri savunmak, toplumsal hakların korunması için gereklidir. Ama bu, aynı zamanda, geçmişteki hatalardan ders almakla mümkün olur. Osmanlı’nın istibad dönemi, bugünün demokratik toplumlarının omuzlarında bir yük olarak durmaktadır. Çünkü ‘istibad’ın hataları, modern dünyanın doğruları için birer mihenk taşıdır.
Sonuç: Istibad’a Bir Şans Verilebilir Mi?
Bütün bu eleştirilerden sonra, şu soru hala gündemde: Istibad, yalnızca geçmişin bir izidir ya da bir gün gerçekten yeniden mi yaşanabilir? Bugün, bu tür bir yönetim biçiminin tekrar gündeme gelmesini engellemek adına ne gibi adımlar atılmalıdır? Gerçekten de, halkların iradesinin yok sayıldığı, düşüncelerin baskılandığı bir yönetim şekline asla bir şans verilebilir mi?
Şüphesiz, istibad, Osmanlı’dan bugüne, basitçe unutulup gidebilecek bir kelime değildir. Her ne kadar bu kelime geçmişin gölgesinde kalsa da, modern toplumda hala önemini yitirmemiştir. Düşünce özgürlüğü, bireysel haklar ve demokratik katılım, günümüz dünyasında vazgeçilmez değerlerdir. Peki, bunları koruyabilecek miyiz, yoksa geçmişin hatalarına tekrar düşecek miyiz?